Αρτεμισία: η θαλασσόλυκος του Ξέρξη


Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Ως πανέξυπνη γυναίκα την παρουσιάζει ο Ηρόδοτος την συμπατριώτισσά του, την Αρτεμισία, που στους μηδικούς πολέμους είχε τη διακυβέρνηση της Καρίας.
Το κράτος της Καρίας βρισκόταν απέναντι από τη Σάμο και τη Ρόδο, στα μικρασιατικά παράλια, είχε καταληφθεί από τους Πέρσες περί το 498 π.Χ., μετά την ιωνική επανάσταση.
Μία από τις κληρονομικές δυναστείες που την κυβερνούσαν, ήταν και αυτή του Λυγδάμεως, πατέρα της Αρτεμισίας. Όταν ο σύζυγός της, που ήταν τύρρανος της Αλικαρνασσού, πέθανε, ανέλαβε αυτή την εξουσία.
Δεν δίστασε να λάβει μέρος στο πλευρό των Περσών εναντίον της Ελλάδας. Συστράτευσε η ίδια με το πλοίο, ενώ θα μπορούσε να πάει ο γιος της που ήταν ενήλικος.
Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί έναν πολύ ωραίο στίχο, καθώς εκφράζει με ιδιαίτερο τρόπο το θαυμασμό του για αυτήν:

«Ἀρτεμισίης δὲ μάλιστα θῶμα ποιεῦμαι»

για να εξηγήσει μετά αμέσως το λόγο, το ότι στρατεύτηκε και αυτή κατά της Ελλάδας:
«τῆς ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα στρατευσαμένης γυναικός»
Εντυπωσιάζεται κανείς όταν βλέπει μια γυναίκα με αρχηγική θέση στο στρατό των Περσών να κάθεται ισότιμα με τους άλλους στρατηγούς και να έχει λόγο και άποψη για το σχεδιασμό της μάχης.
Όταν ο Μαρδόνιος ρώτησε την άποψη κάθε στρατηγού ξεχωριστά για το ενδεχόμενο μιας ναυμαχίας στα στενά της Σαλαμίνας ήταν η μοναδική φωνή, της Αρτεμισίας, που δεν συμφώνησε με το σχέδιο αυτό. Θεώρησε πως οι Έλληνες ήταν καλύτεροι στις ναυμαχίες. Το παράδειγμά της, μας εντυπωσιάζει. Παρομοίασε τους Έλληνες ως άνδρες που δεν μπορούν να συγκριθούν με τους Πέρσες που είναι αδύναμοι σαν τις γυναίκες.(!):

«οἱ γὰρ ἄνδρες τῶν σῶν ἀνδρῶν κρέσσονες τοσοῦτο εἰσὶ κατὰ θάλασσαν ὅσον ἄνδρες γυναικῶν.»


Θαυμάσια παρομοίωση από μια πανέξυπνη γυναίκα, μια γυναίκα ναύαρχο, που ενίσχυσε το στόλο του Ξέρξη με πέντε πλοία...
Και όπως αποδείχθηκε είχε απόλυτο δίκιο. Ο Ξέρξης, βέβαια, ως ανήρ δεν μπορούσε να ακολουθήσει τις νουθεσίες μιας γυναίκας και ας έδειξε, η τυρρανίδα της Αλικαρνασσού, πως ξέρει να πολεμά στη ναυμαχία της Εύβοιας.
Η αθεόφοβη γυναίκα δεν σταμάτησε εκεί. Και δεν γνωρίζουμε την έκφραση του Μαρδόνιου όταν την άκουσε να υψώνει τη φωνή της και να λέγει μπροστά σε όλους:
«πρὸς δὲ, ὦ βασιλεῦ, καὶ τόδε ἐς θυμὸν βάλευ, ὡς τοῖσι μὲν χρηστοῖσι τῶν ἀνθρώπων κακοὶ δοῦλοι φιλέουσι γίνεσθαι, τοῖσι δὲ κακοῖσι χρηστοί. σοὶ δὲ ἐόντι ἀρίστῳ ἀνδρῶν πάντων κακοὶ δοῦλοι εἰσί, οἳ ἐν συμμάχων λόγῳ λέγονται εἶναι ἐόντες»
Δηλαδή,

«υπάρχει άλλο ένα σημείο βασιλιά μου, που πρέπει να λάβεις υπόψη σου. Οι καλοί αφέντες έχουν συνήθως κακούς υπηρέτες και οι κακοί αφέντες καλούς. Εσύ λοιπόν, που είσαι ο καλύτερος αφέντης στον κόσμο, έχεις τους χειρότερους υπηρέτες, αυτοί είναι οι λαοί που υποτίθεται πως είναι σύμμαχοί σου»...Λόγια καυτά. Λόγια που εμπνέονται από θάρρος και ανιδιοτέλεια. Μας λέει ο Ηρόδοτος πως όσοι την άκουσαν να μιλάει έτσι φοβήθηκαν πως ο Ξέρξης θα την τιμωρούσε.
Αποκαρδιώθηκαν, όμως οι εχθροί της, όταν ο Πέρσης βασιλιάς όχι μόνον δεν την τιμώρησε αλλά ικανοποιήθηκε από την απάντησή της... Δεν εισάκουσε τις συμβουλές της.
Ο Ηρόδοτος περιγράφοντας τη ναυμαχία μας αναφέρει πάλι για την Αρτεμισία, τονίζοντας με έντονο χρώμα πόσο ‘διάολος γυναίκα’ ήταν καθώς περιγράφει το παρακάτω περιστατικό:
«Όταν ο περσικός στόλος βρισκόταν σε μεγάλη ταραχή, η Αρτεμισία καταδιώκονταν από μια αθηναϊκή τριήρη. Αφού το πλοίο της έτυχε να βρίσκεται κοντά στον εχθρό και μπροστά της υπήρχαν άλλα φιλικά πλοία, ήταν αδύνατο να ξεφύγει. Σ’ αυτήν την απελπιστική κατάσταση συνέλαβε ένα σχέδιο που την ωφέλησε όταν το εφάρμοσε. Με το αθηναϊκό πλοίο πολύ κοντά στην πρύμνη της, έπλευσε ολοταχώς μπροστά και επιτέθηκε σ’ ένα από τα συμμαχικά της πλοία, συγκεκριμένα ένα από την Κάλυνδα, στο οποίο μάλιστα επέβαινε ο Δαμασίθυμος, ο βασιλιάς των Καλυνδέων....Ο αθηναίος τριήραρχος βλέποντας τη να επιτίθεται σ’ εναν εχθρό, υπέθεσε, όπως ήταν φυσικό, ότι το πλοίο ήταν ελληνικό ή ότι ήταν κάποιος λιποτάκτης που είχε ταχτεί με το μέρος των Ελλήνων, έτσι σταμάτησε την καταδίωξη κι επιτέθηκε σε άλλο πλοίο.»Έτσι έσωσε τη ζωή της. Ο Ξέρξης που είδε το περιστατικό σχολίασε το γεγονός ως εξής: «Οι άνδρες μου μετατράπηκαν σε γυναίκες και οι γυναίκες σε άνδρες»
Και θα σημειώσει ο Ηρόδοτος «η Αρτεμισία στάθηκε τυχερή από πολλές απόψεις, αφού δεν επιβίωσε ούτε ένας από το καλυνδικό πλοίο που θα μπορούσε να την κατηγορήσει»...
Στην ναυμαχία τα πήγε πολύ καλά, στον έρωτα όμως τα έκανε θάλασσα...
Ερωτεύθηκε, όπως μας λέγει ο Φώτιος(1) στη Μυριόβιβλό του, έναν νέο άνδρα ονόματι Δάρδανος από την Άβυδο της Αιγύπτου. Αυτός όμως την παράτησε. Τότε αυτή κατέφυγε στις μαντείες όπου την συμβουλέψανε να πάει στη Λευκάδα. Εκεί απελπισμένη αυτοκτόνησε πέφτοντας από τα βράχια...
--

1.(Patriarch Photius Myriobiblon, p.212-Bekker)Η μεταφορά στην νεοελληνική είναι από την έκδοση ‘Κάκτος’