Είχαν τηλεσκόπια οι αρχαίοι;
Απαντούν:
Ζωναράς, Ίππαρχος, Αρχιμήδης και η Wei Yu(!!)
Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Παριστούν τον Αρχιμήδη με έναν μεγάλο καθρέπτη, λες και βλέπουμε παραμύθια της ανατολής.
Ζούμε ακόμη στη μεσαιωνική εποχή και απεκδυόμαστε το αυτονόητο. Θα έρθει όμως το πέρας της, (στην Ελλάδα κυρίως) οπότε θα αρχίσουν να ανασάνουν και οι πνευματικές προεκτάσεις αλλά και οι γενικότερες αναζητήσεις μας. Αρχίζω με τη λογική αυτήν γιατί έχω το λόγο μου.
Με εντυπωσίασε η ανάρτηση με τον πηχυαίο τίτλο
«Υπήρχαν στην αρχαιότητα τηλεσκόπια;» (επειδή είχα αναρτήσει κι εγώ το δημοσίευμα του ‘
Βισάλτη’, για το όστρακο με το αστεροσκόπιο, οφείλω να εκφράσω την άποψή μου.
Σπάνια κάποιος συγγραφέας της αρχαιότητας θα αναφερθεί στα όργανα που χρησιμοποίησε για να δικαιολογήσει τις εφευρέσεις ή τις μετρήσεις του.
Δεν έχουμε κάποια καταγραφή των οργάνων ενός ιατρού, ενός αστρονόμου, ενός φυσικού. Διευκρινιστικά από άλλους συγγραφείς έχουμε ορισμένες αναφορές.
Οι λέξεις τηλεσκόπιο, τηλεόραση, τηλέφωνο, τηλεπικοινωνία και όλες οι τηλε- είναι πλασμένες της νεότερης εποχής και εμπεριέχονται στη σφαίρα του νεολογισμού.
Μέσα από αρχαία κείμενα, μας είναι γνωστά ως χρήσιμα επιστημονικά όργανα,
1.
ο Γνώμων, γράφει ο Ι. Ζωναράς το 12ο αιώνα:
«Γνώμων. ὁ συνετός. καὶ κανόνιόν τι μηχανικὸν, καὶ σχῆμα γεωμετρικὸν, καὶ διοπτρικοῦ ὀργάνου μέρος, καὶ δὴ καὶ ἀστρονομικοῦ. καὶ τὸ ἐν τοῖς ἡλιοτροπίοις πηγνύμενον,
οπερ εφευρεν ̓Αναξίμανδρος καὶ εστησεν ἐπὶ τῶν σκιοθύρων.»),
2. ο Αστρολάβος,
3. η διόπτρα (μηχανικόν τεχνούργημα, δι’ ών οι γεωμέτραι απηκρίβουν την των επάλξεων εκ διαστήματος αναμέτρησιν. "Σουίδα").
4. το έσοπτρον – μεγεθυντικός φακός (
Έσοπτρον. κάτοπτρον. ἐσόπτρῳ ἐνορῶντες-
Ζωναράς)
Γνωρίζουμε πως ο
Ίππαρχος (2ος αιώνας π.Χ.) τελειοποίησε αστρονομικά όργανα της αρχαιότητας.
Μάλιστα, παρατήρησε
(πως; με γυμνό οφθαλμό;!!) ένα νέο αστέρι στον αστερισμό του Σκορπιού.
Σήμερα οι επιστήμονες
δεν αμφισβητούν την ύπαρξη καταλλήλων οργάνων στην αρχαιότητα για τη μελέτη του διαστήματος.
Ερώτημα μεγάλο αποτελούν οι γνώσεις του
Ομήρου περί των αστέρων και ειδικότερα στην αναφορά του
για τους δορυφόρους του Άρη, τον Φόβο και το Δείμο που είναι αδιάκριτοι με γυμνό οφθαλμό.
Επιπρόσθετα θα τονίσουμε τη μικροκατασκευή του μηχανισμού των Αντικυθήρων, όπου τα χαραγμένα γράμματα ή λέξεις,αν θέλετε, δεν διαβάζονται με γυμνό οφθαλμό.
Υπήρχαν, λοιπόν, μεγεθυντικοί φακοί στην αρχαιότητα; Είχαν οι αρχαίοι δημιουργήσει φακό με την ύαλο;
Ο φακός από την αρχαία Παρθία, βρέθηκε κοντά στην Βαγδάτη (ΙΡΑΚ), ο ειδικευμένος του Βρετανικού Μουσείου τον δείχνει για φωτογράφηση.
Η απάντηση είναι παλαιά και είναι
καταφατική.
Οι αστρονομικές παρατηρήσεις των αρχαίων δεν μπορούσαν να γίνουν με γυμνό οφθαλμό. Ήδη ο αναφερόμενος Ίππαρχος με την ένταση του φωτός των αστεριών επινόησε την
κλίμακα των μεγεθών τους. Δηλαδή, πως μετρούσε την ένταση; Έκλεινε το μάτι του και κοιτούσε τα αστέρια;
Ο Αρχιμήδης το 3ο αιώνα π.Χ. κατάκαψε το ρωμαϊκό στόλο με τα περίφημα κάτοπτρά του.
Τι ήταν αυτά;
Απλά καθρεπτάκια;
Κάνανε και μερικοί αμερικάνοι το πείραμα με καθρέπτες και επειδή δεν πέτυχε συμπέραναν πως είναι μύθευμα τα περί κατόπτρων του Αρχιμήδη. Κούνια που τους ...κούναγε.
Τι εννοούσαν με τη λέξη
‘κάτοπτρο’;
Τον καθρέπτη που βλέπουμε τη φάτσα μας; Ε, είμαστε για γέλια.
Ας δούμε τι λέει ο Ζωναράς (12ος αιώνας) για το ‘όπλο’ του Αρχιμήδη:
«κάτοπτρον γάρ τι πρὸς τὸν ηλιον ἀνατείνας τήν τε ἀκτῖνα αὐτοῦ ἐς αὐτὸ εἰσεδέξατο καὶ τὸν ἀέρα ἀπ' αὐτῆς τῇ πυκνότητι καὶ τῇ λειότητι τοῦ κατόπτρου πυρώσας φλόγα τε μεγάλην ἐξέκαυσε καὶ πᾶσαν αὐτὴν ἐς τὰς ναῦς ὑπὸ τὴν τοῦ πυρὸς ὁδὸν ὁρμούσας ἐνέβαλε καὶ πάσας κατέκαυσεν.»
Μπήκαν, λέει, οι ακτίνες του ήλιου στο κάτοπτρο από όπου βγήκε μεγάλη φλόγα που όρμησε πάνω στα πλοία και τα έκαψε.
Ο οπτικός φακός του 2ου αιώνα π.Χ., αν και έχει ορισμένα χτυπήματα εντούτοις δεν παύει να προκαλεί με την παρουσία του. Διέλυσε ένα μύθευμα αρκετών ευρωπαϊκών αιώνων...
Αναρωτιούνται οι επιστήμονες τι ήταν το κάτοπτρο αυτό; Από τι ήταν φτιαγμένο; Από ύαλο; Άγνωστο. Είπαμε, οι σοφοί δεν μαρτυρούσαν τα μυστικά τους.
Και τώρα υπάρχουν οι αμφισβητίες της ύπαρξης του τηλεσκόπιου ή αστεροσκόπιου στην αρχαιότητα.
Στηρίζονται, βέβαια, στην ευρωπαϊκή σοφία, όπου η επεξεργασία της υάλου για την κατασκευή φακού έγινε, λένε, στη περίοδο της Αναγέννησης (Νεύτων κλπ).
Και όμως υπάρχουν στοιχεία που διαγράφουν αυτή την τοποθέτηση.
Γιατί
άλλο η Αναγέννηση και άλλο η Γέννηση.
Είναι δυνατό να δημιουργούν οικιακά σκεύη από ύαλο εδώ και χιλιάδες χρόνια και να μην έχουν αντιληφθεί πως το υλικό αυτό έχει τη δυνατότητα οπτικής μεγέθυνσης ενός αντικειμένου; Ένα λογικό όν θα απαντήσει αμέσως: Όχι!
Ευτυχώς που κάτι διασώθηκε και ακουμπούμε πάνω σε αυτό.
Η αρχαιολόγος και συγγραφέας
Wei Yu (Κινέζα) στο βιβλίο της που έχει τον τίτλο:
«Unraveling the Mask of Prehistoric Civilization - The Unknown Ages» αναφέρει για τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν στην αρχαία Παρθία –βασίλειο που δημιουργήθηκε από Μακεδόνες στρατηγούς του Αλεξάνδρου, γι’ αυτό ό,τι αρχαιολογικό βγαίνει στο φως είναι ελληνικό. ( Την περιοχή καταλαμβάνει σήμερα το Ιρακ).
Στο βιβλίο της, η Wei Yu, παρουσιάζει δύο σημαντικά πράγματα.
Πρώτον την
αρχαιότερη μπαταρία του κόσμου, το 200 π.Χ. περίπου (ναι, υπήρχε και τότε η μπαταρία μολύβδου)
και Δεύτερον που μας ενδιαφέρει στο προκείμενο θέμα μας : Οπτικό Ύαλο. Μεγεθυντικό φακό, δηλαδή!
Αποσυντίθεται έτσι ένας ακόμη μύθος πως ο οπτικός ύαλος δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα.
Σημειώνει μάλιστα η συγγραφέας:
«In textbooks, we are told that the earliest optical lens polishing techniques appeared in 16th century Europe. However, this polished lens is an ancient relic 2200 years old.»
Στα ελληνικά:
«Στα εγχειρίδια έχουμε πει ότι πιο πρόσφατες τεχνικές στίλβωσης φακών εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα. Εντούτοις αυτός ο στιλβωμένος φακός είναι ένα αρχαίο λείψανο 2.200 ετών.»
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ: η ευρωπαϊκή σκέψη εδράζεται (στρογγυλοκάθεται, δηλαδή) στη ρωμαϊκή που εκπορεύεται από την ελληνική (την αρχαία πάντα και... φυσικά!)
