Οι Γαλάτες, οι Μακεδόνες και ο Ρωμαίος ήρωας (118 π.Χ.)

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Στα τέλη του περασμένου Ιουνίου, διοργανώθηκε μια έκθεση στην Φρανκφούρτη με θέμα τους Κέλτες. Ένας παρεξηγημένος λαός, κατά τους διοργανωτές, που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν ως ‘ Κέλτες’ και ‘Γαλάτες’ και την ονομασία αυτή διατήρησαν και οι Ρωμαίοι "Galati" (Galli).
Η πρώτη αναφορά για αυτούς γίνεται από τον Ηρόδοτο. Στην διάρκεια όμως των αιώνων πολλές φορές απασχόλησε την ιστορία των Ελλήνων αλλά και αυτή των Ρωμαίων. Η εκάστοτε αναφορά για αυτούς ήταν συνώνυμο της καταστροφής.


Φώτο: Οι Γαλάτες

Κάθε ‘πέρασμά’ τους ήταν καταστροφικό. Λεηλασίες, δολοφονίες, βιασμοί, αφανισμοί οικισμών κ.α. Οι ιστορικοί συγγραφείς τους καθορίζουν ως πρωτόγονο, βάρβαρο βόρειο-ευρωπαϊκό λαό.Στην έκθεση της Φρανκφούρτης επισημαίνεται και η σημερινή παρουσία τους, πού όπως σημειώνεται, «στους Κέλτες οφείλουμε, σήμερα, δύο πασίγνωστα πράγματα. Τον Αστερίξ και τον Χάρι Πότερ».
Εκθέσανε μάλιστα, στην αναφερόμενη διοργάνωση αρχαία αντικείμενα από τις σημερινές περιοχές απογόνων των Κελτών, όπου μεταξύ άλλων υπήρχαν ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματα. Σαφώς και πρόκειται για λεία από τις επιδρομές τους.

Μια ξεχωριστή δυνατότητα ιστορικής γνώσης μας δίδουν οι επιγραφές οι οποίες είναι πηγές ολωσδιόλου αντικειμενικές και καθαρές αφού στήνονται επεξηγηματικά, σε μνημεία, και καθορίζουν αποτελέσματα σημαντικών ιστορικών γεγονότων.

Μια τέτοια επιγραφή είναι η ‘λαλίστατη’ της αρχαίας Λητής (Μυγδονία, Μακεδονία). Είναι του 118 π.Χ. και μας πληροφορεί για ένα ηρωϊκό γεγονός που διαδραματίστηκε στην Κεντρική Μακεδονία.
Ήδη είχανε περάσει εξήντα χρόνια από την κατάληψη της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους. Σε κάθε σημείο της μακεδονικής γης υπήρχε ‘βάση’ των Ρωμαίων. Αυτοί είχαν τα όπλα, αυτοί ήταν ο στρατός της περιοχής.
Γράφει η επιγραφή:

«ἔτους θʹ καὶ κʹ Πανήμου κʹ.
Ληταίων οἱ πολιτάρχαι προβουλευσαμέ-
νων τῶν βουλευτῶν εἶπαν· ἐπεὶ Μάαρκος Ἄννιος Πο-
πλίου υἱός, ἀνὴρ καλὸς καὶ ἀγαθός, ἀποσταλεὶς ταμίας ὑ-
πὸ τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαίων ἐπὶ τὰ κατὰ Μακεδονίαν πράγμα-
τα, καὶ τὸν ἀνώτερον μὲν χρόνον πάντα διατετέλεκεν
τὴν ἀρχὴν προϊστάμενος τῶν τε κατὰ κοινὸν πᾶσιν Μακε-
δόσιν συνφερόντων, πλείστην δὲ πρόνοιαν ποιούμενος τῶν
διαφερόντων κατ’ ἰδίαν τῆι ἡμετέραι πόλει, σπουδῆς καὶ φιλο-
τιμίας οὐθὲν ἐνλείπων·»
Δηλαδή,

«Το έτος θ’ και κ’ μήνα Πανήμου κ’
Οι πολιτικές αρχές της Λητής μετά από σύμφωνη γνώμη των βουλευτών αποφάσισαν τα παρακάτω:
Όταν ο υιός του Ποπλίου Μάαρκος Άννιος στάλθηκε από τη Βουλή των Ρωμαίων ως ταμίας (αξιωματούχος) για τα μακεδονικά πράγματα ακούραστος πάντοτε καθοδηγούσε και έδινε λύσεις για όλα τα προβλήματα προς όφελος των Μακεδόνων, δείχνοντας πάντοτε μεγάλο ενδιαφέρον, προθυμία και φιλοτιμία για την πόλη μας.»

Μας εξηγεί εδώ, πως η εγκατάσταση του Ρωμαίου αξιωματούχο στη μακεδονική πόλη έγινε μετά από απόφαση της ρωμαϊκής Βουλής. Στα χρόνια της εγκατάστασης του Ρωμαίου στρατιωτικού έμελλε να γίνει μια νέα εισβολή των ‘Γαλατών τρομοκρατών’.

«ἐν δὲ τῶι παρόντι καιρῶι καὶ τοῦ τῶν Γαλα-
τῶν ἔθνους συναχθέντος καὶ ἐπιστρατεύσαντος εἰς τοὺς κα-
τὰ Ἄργος τόπους στρατοπέδωι μείζονι, ἐφ’ οὓς καὶ ἐκπορευθέν-
[τ]ος Σέξτου Πομπηΐου τοῦ στρατηγοῦ καὶ παραταξαμένου μετὰ
[τ]ῶν ἰδίων στρατιωτῶν, ὃν καὶ συνβάντος ἐν τῆι μάχηι τελευτῆσαι,
θλιβομένων τε διὰ τὴν αἰτίαν ταύτην τῶν στρατιωτῶν, ἐπεξελ-
θὼν Μάαρκος ὁ ταμίας ἔχων τοὺς ὑφ’ ἑαυτὸν τεταγμένους ἐτρέ-
[ψ]ατο τοὺς ὑπεναντίους καὶ τοῦ τε πτώματος ἐκράτησεν καὶ πο[λ]-
λοὺς αὐτῶν ἀπέκτεινεν, ἐκυρίευσεν δὲ καὶ ἵππων καὶ ὅπλων πλε[ι]-
όνων»


Φώτο: Οι Ρωμαίοι

Δηλαδή,

«πρόσφατα Γαλατικά έθνη συγκεντρώθηκαν και δημιούργησαν στρατό μεγάλο κοντά στο Άργος (Ορεστικόν) εναντίον τους, τότε, εκστράτευσε ο (ρωμαίος) στρατηγός Σέξτος Πομπηίος και αντιπαρατάχθηκε με τους στρατιώτες του, στη διάρκεια της μάχης, όμως, σκοτώθηκε και αυτό είχε άσχημο αντίκτυπο στους στρατιώτες του. Όταν το πληροφορήθηκε ο Μάαρκος ο Ταμίας, έτρεξε με τους άνδρες του εναντίον τους, σκοτώνοντας πολλούς Γαλάτες , κατόρθωσε να πάρει το πτώμα του στρατηγού και ως λάφυρα πήρε πολλά άλογα και όπλα.»

Η ίδια η επιγραφή, η οποία αποτελεί ένα μεγάλο ιστορικό αφήγημα, μας πληροφορεί με λεπτομέρεια τη συνέχεια της έκβασης της επιδρομής των Γαλατών καθώς μαζί με αυτούς ενώθηκαν και o μονάρχης των Μαιδών ονόματι Τίπας και ο πειναλέος λαός του.

Γράφει η επιγραφή:
"Δεν πέρασαν πολλές μέρες και ανασυντάχθηκε το ιππικό των Γαλατών, ενώθηκαν με αυτούς και άλλοι, μεταξύ αυτών και ο Τίπας ο δυνάστης των Μαιδών που τον ακολουθούσε μεγάλος αριθμός ασύντακτου στρατού. Ο Ρωμαίος, Άννιος, τους αντιμετώπισε και απέτρεψε τη λεηλασία της πόλης."
Οι Ληταίοι για να ευχαριστήσουν το Ρωμαίο στρατιωτικό συνεδρίασαν και αποφάσισαν να τον τιμήσουν.

Αποδίδουμε το κείμενο της επιγραφής στη νεοελληνική:

«Για αυτό το λόγο έγινε αποδεκτό από τη βουλή και το δήμο των Ληταίων να απονείμουν έπαινο στον «Μάαρκον Ἄννιον Ποπλίου ταμίαν Ῥωμαίων» και να τον στεφανώσουν για τα κατορθώματά του με θάλλινο στεφάνι και προς τιμήν του θα διοργανώνονται ιππικοί αγώνες κάθε Δαίσιο μήνα μαζί τους άλλους αγώνες που καθιερώθηκαν για ευεργέτες της πόλης. Απέστειλαν μάλιστα (οι Ληταίοι) αποσταλμένους να τον συγχαρούν και να του ευχηθούν να είναι πάντα γερός αυτός και οι στρατιώτες του, να του παραδώσουν το ψήφισμα της πόλης και να τον παρακαλέσουν να αποδεχθεί ευνοϊκά την απόφαση του Δήμου.»

Ο συντάκτης της γερμανικής εφημερίδας, του οποίου το όνομα δεν συγκράτησα, πολύ σωστά ονόμασε τους Γαλάτες ως ‘τρομοκράτες της αρχαιότητας’ αφού όπως σημειώνει ‘ήταν ο λαός –τρόμος, του πολιτισμένου ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου, αφού οι ληστρικές επιδρομές του, συνεχίστηκαν για 1500 χρόνια. Μέχρι να εγκατασταθούν εν τέλει, κυρίως, στη Μεγάλη Βρετανία.»

The Hellenic Information Team

Δισχίλια Ἒφεσος: «Μακεδόσιν καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν τοῖς Ἑλληνικοῖς»

Φώτο: Ο Κροίσος λαμβάνει φόρο από έναν Λύδιο χωρικό. (Έργο του Claude Vignon, 1629)Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Ο τεράστιος όγκος των επιγραφικών μαρτυριών, για την πόλη Έφεσο της μικρασιατικής ακτής, εμπλουτίζει σε μεγάλο βαθμό τη φήμη, τον πλούτο, την ακμή, τον πολιτισμό και τη ισχύ που είχε αποκτήσει μέσα στα δισχίλια χρόνια ύπαρξής της.
Έχουν αναβρεθεί πάνω από οκτακόσιες επιγραφές που τονίζουν την ιστορία και τη μνήμη ενός λαμπρού ελληνικού πολιτισμού.
Η παμπάλαια αυτή ελληνίδα πόλη, είναι δημιούργημα των άποικων Ιώνων πριν από την πρώτη χιλιετία π.Χ.
Ο γεωγράφος Στράβων γράφει στο 14ο βιβλίο του:

«ἄρξαι δέ φησιν Ἄνδροκλον τῆς τῶν Ἰώνων ἀποικίας͵ ὕστερον τῆς Αἰολικῆς͵ υἱὸν γνήσιον Κόδρου τοῦ Ἀθηνῶν βασιλέως͵ γενέσθαι δὲ τοῦτον Ἐφέσου κτίστην. »(14.1.3 )

Δηλαδή,

“ Λέει, (ο Φερεκύδης ) ότι ο Άνδροκλος, που ήταν νόμιμο τέκνο του βασιλιά Κόδρου των Αθηνών, ήταν ο αρχηγός του αποικισμού των Ιώνων, που ήταν μεταγενέστερος των Αιόλων, και αυτός έγινε ο ιδρυτής της Εφέσου».

Κι ο αρχαίος γεωγράφος είναι σαφέστατος: Η Έφεσος ιδρύθηκε από το γιο του Κόδρου τον Άνδροκλο που έζησε περί το 1100 π.Χ.
Έξι αιώνες αργότερα αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, ως ελληνική πόλη, όταν καταλήφθηκε από τον Κροίσο που ανέλαβε τη βασιλεία της Λυδίας, περί το 560 π.Χ. Η παρουσία της, δηλαδή, τους έξι αυτούς αιώνες μαρτυρά την ισχύ της Εφέσου.
Μας πληροφορεί ο πατέρας της Ιστορίας:

«τελευτήσαντος δὲ Ἀλυάττεω ἐξεδέξατο τὴν βασιληίην Κροῖσος ὁ Ἀλυάττεω, ἐτέων ἐὼν ἡλικίην πέντε καὶ τριήκοντα· ὃς δὴ Ἑλλήνων πρώτοισι ἐπεθήκατο Ἐφεσίοισι. [2] ἔνθα δὴ οἱ Ἐφέσιοι πολιορκεόμενοι ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀνέθεσαν τὴν πόλιν τῇ Ἀρτέμιδι, ἐξάψαντες ἐκ τοῦ νηοῦ σχοινίον ἐς τὸ τεῖχος. ἔστι δὲ μεταξὺ τῆς τε παλαιῆς πόλιος, ἣ τότε ἐπολιορκέετο, καὶ τοῦ νηοῦ ἑπτὰ στάδιοι” (Ηρόδοτος 1, 26)

Δηλαδή,

«Όταν πέθανε ο Αλυάτης τον διαδέχτηκε ο γιος του Κροίσος, που ήταν τότε στην ηλικία των τριάντα πέντε ετών. Η πρώτη ελληνική πόλη που δέχτηκε την επίθεση του, ήταν η Έφεσος. Όπου οι Εφέσιοι, όντας πολιορκούμενοι από αυτόν, έθεσαν την πόλη υπό της προστασίας της Αρτέμιδας, δένοντας μ’ ένα σχοινί το ναό της θεάς με τα τείχη. Η απόσταση ανάμεσα στο ναό και την παλιά πόλη που ήταν πολιορκημένη ήταν περίπου επτά στάδια». (σημ. 1 στάδιο= 185 μ.)
Ο Ηρόδοτος μας κάνει γνωστή τη λατρευτική …έφεση της Εφέσου προς τη θεά Αρτέμιδα.

Φώτο: Το ψήφισμα της Βουλής και της Πόλεως της Εφέσου. (κάνε κλικ για μεγέθυνση).

Η πόλη μπαίνει υπό της προστασίας της, ‘ελέω θεού’, για να γλυτώσει. Επισημαίνουμε πως ο ναός της θεάς ήταν έξω από τα τείχη της πόλης, όπως άλλωστε συνηθίζονταν σε όλον τον ελληνικό χώρο.
Εκείνα τα χρόνια, στα μέσα, δηλαδή, του έκτου π.Χ. αιώνα, ο Βλόσων, ένας αριστοκράτης της Εφέσου, απέκτησε έναν γιο. Ο πατέρας ήταν ευτυχισμένος για το νέο απόγονό του. Δεν γνώριζε όμως, πως εξ’ αιτίας της δύναμης του πνεύματος του γιου του, θα έμενε και αυτός στην ιστορία ως ο ‘πατέρας του μεγάλου Εφέσιου Φιλόσοφου Ηράκλειτου’!
Οπωσδήποτε, ο Ηράκλειτος δεν ...ξεφύτρωσε από το πουθενά. Δεν άρχισε ξαφνικά η Έφεσος, η ιωνική αυτή πόλη, τον 6ο π.Χ. αιώνα να ‘βγάζει’ φιλοσόφους! Υπήρχε, σαφέστατα, μια πρόδηλη πνευματική παράδοση αιώνων.

Ας μην ...παρεκλίνουμε, όμως, από την πορεία μας!

Η θεά Άρτεμις στην Έφεσο, ήρθε με τους άποικους Ίωνες, όταν μετανάστεψαν από τον κορμό της κυρίως Ελλάδας, προς τα μικρασιατικά παράλια.
Αν και η ελληνίδα πόλη καταλήφθηκε από τον Κροίσο, όπως μας ανέφερε ο Ηρόδοτος, εντούτοις ο Λύδιος βασιλιάς Κροίσος όχι μόνον δεν πείραξε τους Εφέσιους, αλλά, επιπρόσθετα, για να έχει την εύνοια της Θεάς, υποσχέθηκε να κτίσει μεγαλοπρεπή ναό και να τον αφιερώσει σε αυτήν. Πράγματι ο ναός της Αρτέμιδος άρχισε να κτίζεται στα μέσα του 6ου αιώνα και τελείωσε ...120 χρόνια μετά, το 440 π.Χ.
Ενενήντα, όμως χρόνια αργότερα (περί το 356 π.Χ.), όπως μας λέει ο Στράβων, πυρπολήθηκε από έναν κάτοικο της Εφέσου που έφερε το όνομα Ηρόστρατος για να μείνει στην ιστορία το όνομά του! (Και τα κατάφερε ο μπαγλαμάς!...)
Μια επιγραφή που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου και εκτιμάται πως είναι του 302 π.Χ. (μετά, δηλαδή, τη μακεδονική κατάκτηση) αναφέρεται στη θεά Αρτέμιδα. Από το κείμενο της επιγραφής γίνεται γνωστή η πρόθεση της Εφέσου, που αυτο-χαρακτηρίζεται ως «τῆς πρώτης καὶ μεγίστης μητροπόλεως τῆς Ἀσίας» να ανακηρύξει ως Πολιούχο της Εφέσου τη θεά Αρτέμιδα και να την τιμά όλο το μήνα Αρτεμισιώνα.
Μετά από το γεγονός αυτό, ως φαίνεται, αποφάσισαν οι Εφέσιοι να ξανακτίσουν τον ναό της πολιούχου θεάς.
Παραθέτουμε ένα μέρος της επιγραφής που δικαιολογεί και τον τίτλο του παρόντος αρθριδίου, περί των Μακεδόνων και λοιπών ελληνικών εθνών:
«τοῦτο δὲ μέγιστον τοῦ περὶ αὐτὴν σεβασμοῦ ἐστιν τεκμήριον, τὸ ἐπώνυμον αὐτῆς
εἶναι μῆνα καλούμενον παρ’ ἡ̣μῖν μὲν Ἀρτεμισιῶνα, παρὰ δὲ Μακεδόσιν καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν τοῖς Ἑλληνικοῖς καὶ ταῖς ἐν αὐταῖς πόλεσιν Ἀ̣ρτεμίσιον, ἐν ᾧ μηνὶ πανηγύρεις τε καὶ ἱερομηνίαι ἐπιτελοῦνται, διαφερόντως δὲ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει τῇ τροφῷ τῆς ἰδίας θεοῦ τῆς Ἐφεσίας, προσῆκον δὲ εἶναι ἡγούμενος ὁ δῆμος ὁ Ἐφεσίων»
Δηλαδή,

«Μέγιστη απόδειξη για το σεβασμό προς αυτήν (την Αρτέμιδα) είναι ότι το όνομά της έχει ένας μήνας, που εμείς(οι Ίωνες) τον ονομάζουμε Αρτεμισιώνα, ενώ οι Μακεδόνες και τα υπόλοιπα ελληνικά έθνη στις πόλεις τους τον ονομάζουν Αρτεμίσιο. Στη διάρκεια του μήνα αυτού γίνονται πανηγύρεις και μεγάλες εορτές. Διαφέρει, βέβαια, ο τρόπος λατρείας στην πόλη μας, της Αρτέμιδος της Εφεσίας. Οι εκδηλώσεις αυτές πρέπει να διοργανώνονται από το Δήμο των Εφεσίων».

Φώτο: το αρχαίο θέατρο της Εφέσου, όπως είναι σήμερα. Το χρησιμοποιούν οι Τούρκοι για θερινές εκδηλώσεις.

Για την ανέγερση του ναού της Αρτέμιδος βοήθησαν όλες οι ισχυρές ελληνικές πόλεις της μικρασιατικής ακτής. Όλη η ιωνική φιλοσοφική τεχνοτροπία εφαρμόστηκε στην κατασκευή του.
Ο Έλληνας συγγραφέας Αντίπατρος ο Σιδώνιος όταν τον είδε το 186 π.Χ. έγραψε στην «Ελληνική Μυθολογία» του: «όταν βλέπω το ναό της Αρτέμιδος που αγγίζει τον ουρανό, τα υπόλοιπα μνημεία χάνουν την λαμπρότητά τους. Εκτός από τον Όλυμπο, ο ήλιος δε φάνηκε πουθενά αλλού τόσο μεγαλοπρεπής, όσο εδώ»…(ΙΧ,58)
Σημειώνεται, μάλιστα, πως στο Αρτεμίσιο (όπως ονομάζονταν ο χώρος του ναού) υπηρετούσαν οι ‘μεγάβυζοι’ που ήταν ιερείς και ιέρειες παρθένοι.
Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ., στην ελληνιστική περίοδο, κατασκευάστηκε το Θέατρο της πόλης, που ήταν 25.000 θέσεων.
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση στην πόλη διέμεναν Ρωμαίοι έμποροι και στρατιωτικοί που σύμφωνα με τις επιγραφές, όχι μόνον, διατήρησαν τα μνημεία της αλλά δημιούργησαν και πολλά νέα.
Σχετική επιγραφή με το θέατρο είναι αυτή που αναφέρεται ως ανθύπατος Τινέιος Σακέρδως, το 200-10 μ.Χ. που επισκεύασε ένα τμήμα του:
«τὸν πέτασον τοῦ θεάτρου διαφορηθέντα ὅλον ἐπεσκεύασεν καὶ ἀπήρ̣τ̣ισεν ἔκ τε ἄλλων πόρων καὶ ὧν εὗρεν ὁ λαμπρότατος ἀνθύπατος Τινέιος vacat Σακέρδως»
Εξ’ άλλου ξακουστή ήταν η Βιβλιοθήκη του Κέλσου. Ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που κτίστηκε πάνω σε ένα μνημείο του Κέλσου Πολύμηνου, που ήταν ρωμαίος αξιωματούχος. Άρχισε να κτίζεται το 110 μ.Χ. και τελείωσε είκοσι πέντε χρόνια μετά. Υπολογίζεται πως περιελάμβανε ελληνικούς αρχαίους παπύρους και κυλίνδρους (περγαμηνές) περί τους 15.000, ένα τεράστιο, δηλαδή, μέρος της παγκόσμιας και ελληνικής σοφίας.
Με την εμφάνιση των χριστιανών η βιβλιοθήκη υπέστη σοβαρές ζημιές, κυρίως από την καθοδήγηση του Απόστολου Παύλου, αφού συγκέντρωναν τα βιβλία της βιβλιοθήκης και τα έκαιαν ενώπιον όλων και με τον τρόπο αυτόν ...μεγάλωνε και ισχυροποιούνταν ο λόγος του (εβραϊκού) Κυρίου:

Φώτο :Ένα από τα τέσσερα αγάλματα που κοσμούσαν την Βιβλιοθήκου του Κέλσου. Το παρόν επιγράφεται "ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΕΛΣΟΥ". Τα υπόλοιπα έχουν τις επιγραφές:“ΣΟΦΙΑ ΚΕΛΣΟΥ”, “ΕΝΝΟΙΑ ΚΕΛΣΟΥ” και “AΡΕΤΗ ΚΕΛΣΟΥ”. Και το σημαντικότερο: κοσμούν το Εθνικό Μουσείο της ...Βιέννης! (άλλοι κλέφτες ξένων πολιτισμών!)

“πολλοί τε τῶν πεπιστευκότων ἤρχοντο ἐξομολογούμενοι καὶ ἀναγγέλλοντες τὰς πράξεις αὐτῶν.19 ἱκανοὶ δὲ τῶν τὰ περίεργα πραξάντων συνενέγκαντες τὰς βίβλους κατέκαιον ἐνώπιον πάντων· καὶ συνεψήφισαν τὰς τιμὰς αὐτῶν καὶ εὗρον ἀργυρίου μυριάδας πέντε. 20 Οὕτω κατὰ κράτος ὁ λόγος τοῦ Κυρίου ηὔξανε καὶ ἴσχυεν.” (!)(ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 19)

Φώτο: Η αρχαία βιβλιοθήκη του Κέλσου στην Έφεσο, όπως είναι σήμερα.

Μέσα σε άλλο κλίμα και με άλλο πνεύμα, άλλη επιγραφή, μιας ευεργέτιδος Ρωμαίας, μας πληροφορεί για την επιδιόρθωση του πρόναου του Νεμεσείου:

«ἀγαθῇ τύχῃ·
“ἡ πόλις ἐπεσκεύασεν τὸ πρόναον τοῦ Νεμεσείου
ἐκ προσό̣δων̣ Ἰουλίας Ποτεντίλλης,
Γραμματεύοντος Μάρκου Ἀρουνκηΐου Οὐηδίου Μιθριδάτου.”
Η ίδια Ρωμαία αναφέρεται και σε άλλες ευεργεσίες. Μάλιστα μετά το θάνατό της άφησε την περιουσία της στο Δήμο για αγαθοεργίες υπέρ της πόλης της Εφέσου. Η επιγραφή μας λέει για την κατασκευή του ‘συστρώματος’ στο Αυδειτώριο (‘Ρητορείο’;) και της Κέλσου Βιβλιοθήκης :

“ ἀγαθῇ τύχῃ·
ἡ πόλις τὸ σύστρωμα
τὸ πρὸ τοῦ αὐδειτωρίου
καὶ τῆς Κέλσου βιβλιοθή-
κης κατεσκεύασεν ἐκ προ-
σόδων κληρονομίας
Ἰουλίας Ποτεντίλλης.»
Έτσι βλέπουμε πως η πόλη βαδίζει προς την βυζαντινή εποχή. Χτίστηκε μάλιστα και χριστιανικός ναός στην Έφεσο, ενώ παράλληλα μας γίνεται γνωστό από τον χριστιανό επίσκοπο και συγγραφέα Θεοδώρητο του 5ου αιώνα, για καταστροφές που υπέστη το περίφημο Αρτεμίσιο. Αναφέρει ο προαναφερόμενος πως το έτος 401 μ.Χ. ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γνωστός για τον μισελληνισμό του, έκλεισε το Αρτεμίσιο της Εφέσου προτρέποντας την καταστροφή του, σε όχλο καλογήρων :
«ασκητάς πυρπολούμενους από ζήλον θεού συνέλεξε (μάζεψε, δηλαδή, φανατισμένους καλόγερους) … και κατά των ειδωλικών έπεμψε ιερών…»(!).
Η πλήρης καταστροφή της πόλης της Εφέσου, έγινε αργότερα από τους Οθωμανούς, που την κατέκτησαν το 1304.
Η αρχαία Έφεσος βρίσκεται κοντά στην τουρκική πόλη Σελτζούκ (Selçuk) και οι Τούρκοι την αποκαλούν Εφές (Efes).

‘ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΛΙΝΔΟΥ’: Δώρα Μακεδόνων στη Θαυματουργό Αθηνά.

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Θαυματουργές δεν είναι, όπως φαίνεται, μόνον οι αγίες της χριστιανικής θρησκείας. Έχουμε από ‘πρώτο χέρι’ μαρτυρία –αρχαία επιγραφή δηλαδή- που, καθώς καταγράφει μια θαυματουργή παρέμβαση της θεάς Αθηνάς, επιβεβαιώνει συγχρόνως, ένα συστατικό της μεσογειακής ψυχοσύνθεσης. Η προσήλωσή του ανθρώπου στην υπέρβαση της πραγματικότητας.
Η πίστη στην θεϊκή εύνοια, στην έξωθεν υπερφυσική παρέμβαση για την σωτηρία του.
Τα χρόνια εκείνα οι Έλληνες έκαναν επίκληση στην Αθηνά, όπως σήμερα κάνουμε στο όνομα της Παναγίας.
Αναφερόμαστε στο «Χρονολόγιο». Πρόκειται για μια πλούσια επιγραφική μαρτυρία του 99 π.Χ. της πανάρχαιας πόλης Λίνδου, που βρισκότανε στο νησί της Ρόδου. Βρίσκουμε την παρουσία της στα χρόνια του Ομήρου. Λατρευόταν, τότε, «η Αθηνά η Λινδία». Ήταν η θεά προστάτις της Ακρόπολης της πόλης, μαζί με τον Δία που ήταν πολιούχος της Λίνδου, γράφει επακριβώς η επιγραφή:

«Ἀθάναι Πολιάδι καὶ Διὶ Πολιεῖ εὐχάν».

Η επιγραφή είναι στη δωρική διάλεκτο, δηλαδή η Αθηνά γράφεται Αθανά, ο στρατηγός γράφεται στραταγός κλπ.
Η θαυματουργή ‘Αθηνά της Λίνδου’ ήταν ξακουστή σε όλον τον τότε ελληνικό κόσμο.
Μας είναι γνωστοί δωρητές από τη Μεγάλη Ελλάδα, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Αίγυπτο κλπ.
Πριν όμως αναφερθούμε στους δωρητές, όπου τα τάματα ήταν πανάκριβα για την εποχή τους, θα εξιστορήσουμε το θαύμα που έγινε για τη σωτηρία της πόλης της Λίνδου, στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.

Το θαύμα

Το ιστορικό αρχίζει με την απόφαση των Περσών να κυριεύσουν την Ελλάδα. Χωρίς να επιζητώ να κουράσω τον αναγνώστη θα σημειώσω την πρώτη σειρά της δωρικής επιγραφής:
«Δαρείου τοῦ Περσᾶν βασιλέως ἐπὶ καταδουλώσει
τᾶς Ἑλλάδος ἐκπέμψαντος μεγάλας δυνάμεις
ὁ ναυτικὸς αὐτοῦ στόλος ταύται ποτεπέλασε
πράτα<ι> τᾶν νάσων»
δηλαδή,
Όταν ο βασιλιάς της Περσίας ο Δαρείος έστειλε μεγάλες δυνάμεις
για να κυριεύσει την Ελλάδα, η πρώτη επιδρομή του ναυτικού του στόλου ήταν στο νησί.»
Οι κάτοικοι τρόμαξαν πολύ από την απόβαση του περσικού στόλου και κατέφυγαν πανικόβλητοι σε οχυρωματικές θέσεις του νησιού.
Η επιγραφή μας πληροφορεί πως η πλειονότητα των κατοίκων της Ρόδου, συγκεντρώθηκε στην οχυρωμένη πόλη της Λίνδου. «συνφυγόντων μὲν ἐς πάντα τὰ ὀχυρώματα, τῶν πλείστων δὲ ἐς Λίνδον ἀθροισθέντων».
Η Ακρόπολη βρισκόταν σε ιδιαίτερο ύψωμα. Σήμερα όπου έχουν ανακαλυφθεί τα αρχαία κτίσματα της Λίνδου, μπορούμε να έχουμε όλη την εικόνα της εποχής. Ήταν χτισμένη σε ένα υψηλό βραχώδες άκρο, νοτιοανατολικά του νησιού. Είναι το μόνο απομονωμένο σημείο που παρέχει κυκλική οχύρωση με μια εξαιρετική οπτική δυνατότητα του πελάγους.
Παρόλα αυτά, είχε ένα μειονέκτημα, όπως οι περισσότερες ακροπόλεις. Η ανυπαρξία φυσικού ύδατος. Κυρίως αποταμίευαν το βρόχινο νερό σε δεξαμενές και σε περιόδους ξηρασίας το μετέφεραν από τον απέναντι ορεινό όγκο.
Όταν οχυρώθηκαν στην Ακρόπολη γνώριζαν οι Λίνδιοι πως το αδύνατο σημείο τους ήταν η περιορισμένη ποσότητα του νερού.
Γράφει επακριβώς το αρχαίο χρονολόγιο:
«διὰ τὰν σπάνιν τοῦ ὕδα-
τος τοὶ Λίνδιοι θλιβόμενοι διενοεῦντο
παραδιδόμειν τοῖς ἐναντίοις τὰν πόλιν»
δηλαδή,
«για την έλλειψη του ύδατος στεναχωρημένοι αναρωτιόντουσαν οι Λίνδιοι αν έπρεπε να παραδώσουν την πόλη στους επιτιθέμενους»
Τότε λέει, ένας από τους άρχοντες της πόλης είδε στο όνειρό του έναν θεό που του είπε να απευθυνθεί στο Δία να στείλει σύννεφα με βροχή.
Είναι αυτό που λέμε «ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται». Ο θεός δεν ήταν άλλος από την Αθηνά.
Ο άρχοντας αυτός ανήγγειλε το όνειρο στο λαό λέγοντας πως εμφανίστηκε η Αθηνά στο όνειρό του και ότι αυτή θα τους βοηθούσε.
Τότε:
« οἱ δὲ ἐξετάξαντες,
ὅτι εἰς πέντε ἁμέρας μό[νο]ν ἔχοντι διαρ-
κεῦν»

δηλαδή,
‘ τότε μέτρησαν την ποσότητα του νερού και είδαν πως μόνον για πέντε ημέρες είχαν ακόμη’

Παρακάλεσαν τότε την Αθηνά να πείσει το Δία να τους βοηθήσει για να μην πέσει η πόλη στους βαρβάρους.
Όταν τα άκουσε όλα αυτά ο Δάτις, που ήταν ναύαρχος του Δαρείου, έσκασε στα γέλια (Δᾶτις μὲν ἀκούσας ἐγέλασε).
Την επόμενη ημέρα- εν μέσω καλοκαιριού- μαύρισε ο ουρανός και τεράστια σύννεφα μετεωρίζονταν πάνω από την Ακρόπολη. Και τότε άρχισε μια ατέλειωτη καταρρακτώδη βροχή πάνω από τη Λίνδο (πολλοῦ καταραγέν[τ]ος ὄμβρου). Το παράξενο δεν ήταν τόσο η καταιγίδα που γέμισε τους αποταμιευτήρες της Ακρόπολης, όσο το ότι έβρεχε μόνον μέσα στην πόλη και κάτι στάλες έπεσαν στις περσικές δυνάμεις (παραδόξως τοὶ μὲν πολιορκεύμενοι δαψιλὲς ἔσχον ὕδωρ, ἁ δὲ Περσικὰ δύναμις ἐσπάνιζε).
Το γεγονός αυτό κατέπληξε τον Πέρση ναύαρχο που διαπίστωσε ότι η θεά Αθηνά προστάτευε την πόλη των Λινδίων. Για να έχει την εύνοια της Θεάς δώρισε στο ναό τα εμβλήματα και στολίδια που φορούσε καθώς την πολεμική άμαξά του.
Αναφέρεται επακριβώς στην επιγραφή:
«ἀνα[θ]έ[μ]ειν τόν τε φαρεὸν καὶ σ[τ]ρε-
[πτ]ὸν καὶ ψέλια, ποτὶ δὲ τούτοις τιάραν τε
καὶ ἀκινάκαν, ἔτι δὲ ἁρμάμαξαν»
Αναφέρεται μάλιστα πως η άμαξα του Δάτιδος μέχρι πρόσφατα υπήρχε στο ναό αλλά η πυρκαγιά που έγινε «ἐπὶ τοῦ ἰερέως τοῦ Ἁλίου Εὐκλεῦς τοῦ Ἀστυανακτίδα ἐμπυρισθέντος τοῦ ναοῦ κατεκαύσθη μετὰ τῶν πλείστων ἀναθεμάτων».
Ο Πέρσης ναύαρχος μάλιστα, έλυσε την πολιορκία γιατί θεώρησε πως οι κάτοικοι της Λίνδου προστατεύονταν από τους Θεούς. Ζήτησε μάλιστα από του Λίνδιους να τον θεωρούν φίλο τους
« αὐτὸς
δ[ὲ] ὁ Δᾶτις ἀνέζευξε ἐπὶ τὰς προκειμέ-
[ν]ας πράξεις φιλίαν ποτὶ τοὺς πολιορ-
[κ]ηθέντας συνθέμενος”

Ποιοι άλλοι έγραψαν για το θαύμα της Αθηνάς

Η επιγραφή μας υπενθυμίζει πως το ιστορικό αυτό το σημειώνουν αρκετοί συγγραφείς όπως :

Ο Εὔδημος ‘ἐν τῶι Λινδιακῶι, Ἐργίας’
Ο Πολύζαλος στις ιστορίες του
Ο Ἰερώνυμος «ἐν τῶι ... τῶν Ἡλιακῶν»
Ο Μύρων στο έργο του «τοῦ Ῥόδου ἐγκωμίου»
Ο Τιμόκριτος στις «χρονικᾶς συντάξιος»
Ο Ἰέρων στο έργο του «περὶ Ῥόδου»
Ο Ξεναγόρας στις «χρονικᾶς συντάξιος τὰν μὲν ἐπιφάνειαν γεγόνειν»
Ο Μαρδόνιος ο οποίος εστάλη από το Δάτι γράφει στα «περ[ὶ] τᾶς ἐπιφανείας
καὶ ο Ἀριστίων στις «χρονικᾶς συντάξιος».

Φώτο: Τα ερείπια της αρχαίας Λίνδου στο νησί της Ρόδου, όπως είναι σήμερα.

Τα Αναθήματα των Βασιλέων

Στην επιγραφή αναγράφονται 43 ονόματα επιφανών βασιλέων που έχουν προσφέρει αναθήματα στο ναό της Αθηνάς.
Μεταξύ αυτών είναι ο βασιλεύς Αλέξανδρος ο βασιλεύς Φίλιππος, ο βασιλεύς Πύρρος, ο βασιλεύς Πτολεμαίος της Αιγύπτου και πολλοί άλλοι.
Ο Φίλιππος μετά από τις νίκες του κατά των Δαρδάνων και και των Μαιδών έστειλε αναθήματα στο ναό της Αθηνάς στη Λίνδο, δέκα σάρισσες, δέκα πέλτες και δέκα περικεφαλαίες, όπου έγραφαν επάνω τα εξής:

«ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΝΙΚΑΣΑΣ ΔΑΡΔΑΝΙΟΥΣ ΚΑΙ ΜΑΙΔΟΥΣ ΑΘΑΝΑ ΛΙΝΔΙΑΙ»

Ενώ ο Αλέξανδρος όταν νίκησε το Δαρείο και έγινε κύριος της Μικράς Ασίας όπως είχε προβλέψει ο ιερέας του ναού της Αθηνάς της Λινδίας, έστειλε (ομοίωμα) του Βουκεφάλα καθώς και όπλα στα οποία αναγράφονταν:
«ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΧΑΙ ΚΡΑΤΗΣΑΣ ΔΑΡΕΙΟΝ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΣ ΓΕΝΟΜΕΝΟΣ ΤΑΣ ΑΣΙΑΣ ΕΘΥΣΕ ΤΑΙ ΑΘΑΝΑΙ ΤΑΙ ΛΙΝΔΙΑΙ ΚΑΤΑ ΜΑΝΤΕΙΑΝ ΕΠ’ ΙΕΡΕΩΣ ΘΕΥΓΕΝΕΥΣ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΚΡΑΤΕΥΣ»
Η Αθηνά της Λίνδου λατρευόταν όχι μόνον από τους Έλληνες αλλά και από άλλους λαούς που προσπαθούσαν να έχουν την έυνοιά της. Εκτός από τον προαναφερόμενο Δάτι και ο Αρταφέρνης πρόσφερε αναθήματα «Ἀρταφέρνης ὁ στ]ραταγὸς τοῦ Περσᾶν βασιλέως
[Δαρείου»
Καθώς και Πτολεμαίος της Αιγύπτου που έστειλε «προμετωπίδια βοῶν εἴ-
Κοσι» όπου σε αυτά ήταν χαραγμένα τα εξής: · "βασιλεὺς Πτολεμαῖος
ἔθυσε Ἀθά[ν]αι Λινδίαι ἐπ’ ἰερέως Ἀθ[α]νᾶ τοῦ Ἀθανα-
γόρα".
Πολύ παλαιότερα, στα χρόνια του Ηροδότου, όπως γράφει η επιγραφή ανάθημα έστειλε και ο Αιγύπτιος βασιλεύς Άμασις:
«Ἄμασις Αἰγυπτίων βασιλεὺς θώ[ρακ]α λίνεον»
Η πυκνογραμμένη αυτή επιγραφή χαράχθηκε για να μην λησμονηθούν όλα τα αναθήματα του ναού που μετά από αλλεπάλληλες πυρκαγιές οι γραφές τους είχαν μισοσβηστεί.
Ο χαράκτης δικαιολογεί την αναγραφή των επιγραφομένων ως εξής:
«συμβαίνει δὲ τῶν ἀνα[θεμάτων τὰ ἀρχαιότατα μετὰ τᾶν ἐ]πιγραφᾶν διὰ τὸν χρόνον ἐφθάρθαι»
Δηλαδή,
"Παρατηρείται στα αρχαία αναθήματα με την πάροδο του χρόνου οι επιγραφές να φθείρονται".

----

Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Αρχαία μακεδονική επιγραφή στην Αίγυπτο

Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Θράκες, Βοιωτοί, Ταραντίνοι, Σάμιοι, Ναυκρατίτες



Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

«Το βασίλειο των Πτολεμαίων, το οποίο θεμελιώθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο ανήλθε σε ένα επίπεδο μεγαλειότητας και ευημερίας το οποίο, είναι πιθανόν, να μην μπορούσε να ονειρευτεί ούτε ο ίδιος ο κατακτητής» γράφει ο George Rawlinson M.A. σε βιβλίο του που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1899. Η ανωτερότητα του μακεδονικού στοιχείου είναι ο δούρειος ίππος για την κατάκτηση ενός λαού που έμενε πιστός στις παραδόσεις του.
Ο αρχαίος αιγυπτιακός λαός παρότι ιστορικά άκαμπτος εντούτοις γαλουχήθηκε με τον ελληνικό πολιτισμό, επί τρεις περίπου αιώνες, αφού αναπτύχθηκε το εμπόριο και η εμπορική παραγωγή έφθασε σε ύψιστο βαθμό. Παρόλα αυτά τα θρησκευτικά και γλωσσικά στοιχεία δεν αλλοιώθηκαν από τον Μακεδόνα κατακτητή. Γι’ αυτό πολλές επιγραφές είναι χαραγμένες και στην αιγυπτιακή (ιερογλυφική ή δημώδη) και στην γλώσσα των Μακεδόνων - στην ελληνική, δηλαδή.

Η μακεδονική επιγραφή που βρέθηκε στην Αίγυπτο.

Μια από τις επιγραφές αυτές είναι κι αυτή που παρουσιάζουμε, από όπου αναγκαζόμαστε, για άλλη μια φορά, να τονίσουμε την έννοια του χαρακτηρισμού της καταγωγής των αναγραφομένων ονομάτων στην αρχαία επιγραφή της Αιγύπτου.
Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμέσως πως ο χαρακτηρισμός της καταγωγής του κάθε αθλητή που αναγράφεται στη επιγραφή δεν υποδηλώνει κάποιο ξεχωριστό … έθνος, αλλά τον τόπο καταγωγής του από έναν ενιαίο ελληνικό γεωγραφικό χώρο.
Η επιγραφή που είναι του 267 π.Χ. Και αναφέρεται σε αγώνες που έγιναν στις δεκαοκτώ του μήνα Δύστρου για τα δωδέκατα βασίλεια γενέθλια αρχίζει ως εξής:
«Βασιλεί Πτολεμαίωι Σωτήρων Ηράκλειτος Λεπτίνου Αλεξανδρεύς
Αγωνοθετήσας και πρώτος άθλα προθείς χαλκώματα,
Έτους οκτωκαιδεκάτου Δύστρου δωδεκάτηι γενεθλίοις
Βασιλεία τιθέντος Αμαδόκου, την αναγραφήν των νικητών.»

Απόσπασμα από τη μακεδονική επιγραφή.

Αναφέρονται οι αθλητές και ο τόπος καταγωγής τους.
Έτσι έχουμε:

Θεόδωρος Στράτωνος Θράξ
Ηφαιστίων Δημέου Ταραντίνος
Διονύσιος Στεφάνου Αλικαρνασσεύς
Αινήσις Παταμούσου Θράξ
Πτολεμαίων Βουβάρου Μακεδών
Πτολεμαίος Αμαδόκου Θράξ
Κινέας Αλκέτου Θεσσαλός
Κινέας Αλκέτας Θεσσαλός (συνωνυμία)
….. Παρμενίωνος Μακεδών
Χρύσερμος Αμαδόκου Θραξ
Δημήτριος Αρτέμωνος Ναυκρατίτης
Στράτιππος Μενοίτου Μακεδών
Βαστακίλας Αμαδόκου Θραξ
Αμάδοκος Σατόκου Θράξ
Στράτιππος Μενοίτου Μακεδών
Μνησίμαχος Αμεινοκλέους Βοιώτιος
Πτολεμαίος Αμαδόκου Θραξ
Λυκομήδης Κτησικλέους Σάμιος

Δηλαδή έχουμε αθλητές που διακρίθηκαν στους αγώνες από τη Θράκη, τη Μακεδονία, τον Τάραντο, τη Θεσσαλία, τη Ναύκρατο, τη Βοιωτία, τη Σάμο, την Αλικαρνασσό.
Η επιγραφή είναι γραμμένη στην επίσημη γλώσσα -την ελληνική - του Βασιλείου των Πτολεμαίων, που είχε πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Φωτο: όλη η επιγραφή ως είναι γραμμένη.

--

Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος  Ἐχέδωρος