Η χαμένη Ατλαντίδα της ...Θάσου και ναυάγια με αμφορείς στη Σάμο

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Εντυπωσιακές αρχαιολογικές ανακαλύψεις πραγματοποιήθηκαν το τελευταίο χρονικό διάστημα. Η αρχαιολογική έρευνα στον βυθό του Αιγαίου βρίσκεται ακόμη σε παρθενικό στάδιο. Ορισμένες ενδείξεις ή ακόμη τυχαίες ανακαλύψεις καταδυτών, δίνουν μια νέα διάσταση στις αρχαιολογικές έρευνες. Διανοίγεται, έτσι, ένα ξεχωριστό και δύσκολο πεδίο ερευνών στον υποθαλάσσιο χώρο του ελληνικού αρχιπελάγους.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Αθηναϊκού πρακτορείου της περασμένης Παρασκευής εντοπίστηκαν αρχαία ναυάγια γεμάτα με αμφορείς στα βορειοανατολικά της Σάμου.

Φορτία με αμφορείς του 3ου αιώνα π.Χ. στη Σάμο

Πρώτο Ναυάγιο.
Το φορτίο αρχαίων ναυαγίων αλλά και κτιριακά κατάλοιπα της βυζαντινής περιόδου καταβυθισμένα στη θάλασσα εντόπισε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων την περασμένη εβδομάδα γύρω από τη Σάμο. Συγκεκριμένα στα βορειοανατολικά του νησιού βρέθηκε φορτίο ναυαγίου με αμφορείς από την Κω που χρονολογούνται από τον 3ο αιώνα π.Χ.
Όπως διαπιστώθηκε, το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος από 25 ως 40 μέτρα σε επικλινή πυθμένα και διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, παρ’ ότι παρουσιάζει ίχνη μερικής σύλησης.

Δεύτερο Ναυάγιο και κτιριακά κατάλοιπα
Εντοπίστηκε στα ανατολικά, αυτή τη φορά, της Σάμου: σε πολύ μικρό βάθος και στον βραχώδη πυθμένα της θάλασσας βρέθηκαν συσσωματώματα τμημάτων αμφορέων και κεράμων από το φορτίο αρχαίου ναυαγίου, η χρονολόγηση του οποίου όμως δεν μπορεί ακόμη να προσδιοριστεί. Σε ανάλογο έλεγχο, εξάλλου, που πραγματοποιήθηκε στη Νότια Σάμο, εντοπίστηκαν μεμονωμένα όστρακα και τμήματα αμφορέων από τυχαίες απορρίψεις. Κτιριακά κατάλοιπα των βυζαντινών χρόνων βρέθηκαν τέλος στη θαλάσσια περιοχή του Αγ. Νικολάου.
Η αποστολή της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στη Σάμο είχε βασικό στόχο την εποπτεία των έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη στον λιμένα Πυθαγορείου και κυρίως τη μεταφορά των υπολειμμάτων του «Ταγκαναρόκ», το οποίο βυθίστηκε το 1943 από τους Γερμανούς, πλησίον του νότιου προσήνεμου λιμενοβραχίονα.
Στο λιμάνι
Από την εκβάθυνση του λιμένα, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, ανελκύστηκαν τμήματα αγγείων διαφόρων χρονολογικών και γεωγραφικών προελεύσεων που δείχνουν τη συνεχή χρήση αυτής της λιμενικής θέσης μέσα στους αιώνες. Μεταξύ τους, μάλιστα, υπήρχαν τμήματα μελαμβαφών αγγείων των κλασικών χρόνων, στα οποία υπάρχουν εγχάρακτα γράμματα και παραστάσεις υψηλής τέχνης.
Όπως εκτιμούν οι αρχαιολόγοι, αυτές οι πληροφορίες στο σύνολό τους εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για τη ναυτική δραστηριότητα που ανέπτυξε το νησί στη διάρκεια της ιστορίας του και καταδεικνύουν την ανάγκη για συστηματικότερη διερεύνηση των βυθών του. (Στο κλιμάκιο της Εφορείας συμμετείχαν οι καταδυόμενοι αρχαιολόγοι δρ Θεοτ.Θεοδούλου (επικεφαλής) και κυρία Αρ. Κορρέ, ο καταδυόμενος τεχνολόγος κ. Θεμ. Τρουπάκης και ο υποβρύχιος φωτογράφος κ. Βασ.Μεντόγιαννης.)

Η χαμένη Ατλαντίδα στη Θάσο;

Εξάλλου, η ανακάλυψη αρχαιοτήτων στο βυθό της Θάσου, που πιθανόν θα αλλάξουν την ιστορία του νησιού, είναι μια από τις πολλές εντυπωσιακές εικόνες που αντίκρισαν οι συμμετέχοντες στο Διεθνή Διαγωνισμό Υποβρύχιας Φωτογραφίας, που διοργάνωσε στο "σμαραγδένιο νησί" το Πανελλήνιο Κέντρο Υποβρύχιας Φωτογραφίας - Έρευνας και Τεχνολογίας (ΠΚΥΦΕΤ).
Ο ενθουσιασμός ήταν μεγάλος από τα νέα ευρήματα ώστε να διατυπώνονται απόψεις πως ίσως νότια του νησιού βρίσκεται η ...χαμένη Ατλαντίδα!
Ο πρόεδρος του πιο πάνω αναφερόμενου κέντρου Γιάννης Σταματιάδης δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό του:
"Είμαστε σίγουροι πως υπάρχει μια πόλη στο βυθό, 5 μίλια νοτίως της Θάσου. Απομένει να γίνει ειδική κατάδυση, ώστε να μπορέσουμε να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει και να τη φωτογραφίσουμε. Ίσως εδώ να βρίσκεται η χαμένη Ατλαντίδα",
Οι ερευνητικοί ορίζοντες της υποβρύχιας αρχαιολογίας είναι ανοικτοί και η αισιοδοξία των επιστημόνων είναι μεγάλη.
Σημειώνουμε πως μέχρι σήμερα έχουν βγει στο φως της δημοσιότητας ελάχιστα από τα ευρήματα που κρύβονται στο βυθό των ελληνικών θαλασσών. Μέχρι πρότινος η έρευνα αυτή ήταν προνόμιο των ξένων υποβρύχιων αρχαιολογικών αποστολών αλλά και των εγχώριων και αλλοδαπών αρχαιοκαπήλων.
Μια ικανή χρηματοδότηση, από το κράτος, τέτοιων προσπαθειών, είναι βέβαιο πως θα εντείνει το ρυθμό των υποβρύχιων αρχαιολογικών ερευνών και ίσως αλλάξουν ορισμένα ιστορικά δεδομένα από τα ελάχιστα που γνωρίζουμε σήμερα.

‘Μοριακή έρευνα’ στα αρχαία ναυάγια

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Ένα νέο κεφάλαιο ανοίγει στη διερεύνηση του παρελθόντος μέσα από τα αρχαία αντικείμενα που ανακαλύπτονται.
Με αφορμή του θέματος μας για το ναυάγιο του αρχαίου ελληνικού πλοίου με τους χιλιάδες αμφορείς, διαπιστώσαμε πως πέρα από την οπτική αξιολόγηση των αρχαίων αντικειμένων άρχισε να αναπτύσσεται ένας σχεδιασμός αποκωδικοποίησης του περιεχομένου των αμφορέων.
Η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Lund της Σουηδίας Μαρία Χάνσον, είναι μια πρωτοπόρα στο θέμα αυτό:
«καθώς μελετούσαμε ένα αρχαιοελληνικό ναυάγιο και ειδικότερα τους διατηρημένους αμφορείς του, διαπιστώσαμε πως θα μπορούσαμε να αποκωδικοποιήσουμε το γενετικό υλικό (DNA) που βρίσκεται μέσα σε αυτούς. Ανοίγεται έτσι μπροστά μας ένα νέο πεδίο, αυτό της ‘μοριακής αρχαιολογίας’, που με την ανάλογη τεχνική, θα μας προσδώσει στοιχεία άγνωστα για την αρχαία γεωργία και τις εμπορικές συναλλαγές.»
Όπως αναφέρεται στο σχετικό δημοσίευμα της ‘Παγκόσμιας Επιστήμης» η ναυσιπλοΐα αναπτύχθηκε στη Μεσόγειο. Η διακίνηση των τροφών στην αρχαιότητα από έναν τόπο σε άλλον γινότανε σε κεραμικά βάζα που οι Έλληνες αποκαλούσαν ‘αμφορείς’. Αυτά ήταν τα αρχαία ‘μεταφορικά κιβώτια’.
Η Μαρία Χάνσον στην εργασία της σημειώνει πως από τη δεύτερη π.Χ. χιλιετία οι αμφορείς είχαν ποικίλες μορφές σε διαφορετικές περιοχές αλλά και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Σε πολλές περιπτώσεις οι σωροί των αμφορέων που εντοπίζονται στο βυθό είναι οι βουβοί μάρτυρες ενός αρχαίου ναυαγίου. Το ίδιο το αρχαίο σκάφος έχει διαβρωθεί και φαγωθεί από το χρόνο ενώ οι αμφορείς παραμένουν στο σημείο του ναυαγίου, σχεδόν, αναλλοίωτοι.
Όπως σημειώνουν στην έκθεσή τους, η Μαρία Χάνσον και ο συνάδελφός της Μπρένταν Φόλευ του Ωκεανολογικού Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης, είναι δύσκολο να καθορίσουν, με τα συμβατικά μέσα, το εμπόρευμα που υπήρχε μέσα στα αγγεία μετά από δύο χιλιάδες χρόνια παραμονής των αμφορέων στο θαλασσινό νερό.
Στην καλύτερη περίπτωση, ίσως, εντοπίσουν σε κοιλώματα των αμφορέων υπολείμματα ελιάς.
Και αυτή είναι μια κλασσική έρευνα που γίνεται ακόμη και σήμερα.
Οι ερευνητές σύμφωνα με την έκθεσή τους ακολούθησαν μια νέα τεχνική ανάλυσης. Πήραν αμφορείς, το καλοκαίρι του 2004, από ένα ναυάγιο που βρέθηκε κοντά στη Χίο. Τα αντικείμενα του ναυαγίου εντοπίστηκαν σε βάθος 60 μέτρων κοντά στην ακτή του νησιού. Χρησιμοποιώντας ρομποτικές μηχανές κατάφεραν να ανασύρουν αγγεία από το βυθό.
Έξυσαν το εσωτερικό των αμφορέων για να διερευνήσουν τυχόν υπολείμματα από το υλικό που είχαν μέσα που πιθανώς είχαν προσκολληθεί στο κεραμικό τοίχωμα.
Από ότι μπορούσαν να υποθέσουν, από το είδος των αμφορέων, το αρχαιοελληνικό σκάφος μετέφερε κατά πάσα πιθανότητα οίνο.
Ακολούθησε η αποκωδικοποίηση του υλικού που βρέθηκε. Τα αποτελέσματα, πράγματι, ήταν εκπληκτικά.
Τα αγγεία περιείχαν ελαιόλαδο που ήταν, μάλιστα, αρωματισμένο με απόσταξη ρίγανης.
Η Χίος ήταν γνωστή στην αρχαιότητα για το εξαιρετικής ποιότητας κρασί της. Διαπιστώθηκε, τελικά, πως ένα άλλο εξαγώγιμο προϊόν της, ήταν το περίφημο ελαιόλαδό της.
Οι Χάνσον και Φόλευ εξέτασαν με την ίδια μέθοδο έναν άλλον αμφορέα και διαπίστωσαν πως περιείχε μαστίχη. Οι ερευνητές υπέθεσαν πως η ρητίνη της μαστίχας χρησιμοποιούνταν ως συντηρητικό και συγχρόνως ως αρωματική ουσία στο κρασί.
Γενετικό υλικό δεν αφήνουν όλα τα μεταφερόμενα τρόφιμα. Οι ερευνητές έψαξαν να βρούν υπολείμματα οίνου ή σταφυλιού για να καθορίσουν το είδος της αμπέλου που καλλιεργούνταν την εποχή εκείνη, αλλά δεν τα κατέφεραν.
Ίσως σε νέα ευρήματα κατορθώσουν να το ερευνήσουν και αυτό.
Γεγονός είναι πως με τη ’μοριακή αρχαιολογία’ γινόμαστε γνώστες της εμπορίας των τροφίμων και της ποιότητάς τους και διαπιστώνουμε πως μέσα σε δυόμισι χιλιετίες, δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα.

Το ισραηλινό υποβρύχιο και οι αρχαίοι αμφορείς

Με αυτό το ελληνικό πλοίο (αντίγραφο) του τετάρτου αιώνα π.Χ. παρομοιάζουν οι ειδικοί το αρχαίο ναυάγιο.

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Είναι μια παλιά ιστορία. Όχι αυτή του αρχαίου ναυαγίου, για την οποίο θα αναφερθούμε πιο κάτω, αλλά για το ιστορικό του χαμένου υποβρυχίου.

Η τελευταία επικοινωνία του ισραηλινού υποβρυχίου “Dakar” με τη βάση του, έγινε τα μεσάνυχτα της 25ης Ιανουαρίου 1968. Έκτοτε δεν ξανακούστηκε. Χάθηκε στη θάλασσα της ανατολικής μεσογείου. Εξήντα εννέα ανθρώπινες ζωές ακολούθησαν το μοιραίο χαμό του. Αξιωματικοί και πλήρωμα.

Είκοσι πέντε χρόνια έψαχναν οι Ισραηλινοί να το εντοπίσουν στα βάθη της θάλασσας με την ελπίδα να βρουν κάτι, να εντοπίσουν ένα κομμάτι, τουλάχιστον από το 287 ποδιών υποβρύχιο. Η έρευνα ήταν διακριτική αλλά και ...άκαρπη.

Φώτο:Το υποβρύχιο ρομποτικό μηχάνημα που εντόπισε το αρχαίο ναυάγιο

Δεν ήταν μόνο θέμα τιμής η εύρεσή του αλλά και η απάντηση της αιτίας, της βύθισής του. Βυθίστηκε λόγω μηχανικής βλάβης ή χτυπήθηκε από εχθρική ρουκέτα;

Πριν μια δεκαετία περίπου έδωσαν άδεια σε αμερικανική εταιρεία εύρεσης και διάσωσης να ψάξει για το χαμένο υποβρύχιο. Η εταιρεία ήταν η ‘nauticos’, εξειδικευμένη με πλούσιο ρομποτικό εξοπλισμό για υποβρύχια έρευνα.

Το ‘Dakar’ μέσα σε τρία χρόνια βρέθηκε!

Ανακαλύφθηκε, όμως, συγχρόνως, και ένα άλλο ναυάγιο 2.300 ετών!

Με το δεύτερο αυτό ναυάγιο η εταιρεία ‘nauticos’ έγινε διάσημη. Η εύρεση του ισραηλινού υποβρυχίου ενδιέφερε αποκλειστικά το Ισραήλ, η εύρεση, όμως, του αρχαίου ελληνικού πλοίου τράβηξε την προσοχή της παγκόσμιας κοινότητας.

Ο τότε πρόεδρος και γενικός διευθυντής της αμερικανικής εταιρίας Τόμ Ντετγουάιλερ είχε δηλώσει:

‘είναι μια πολύ σημαντική ανακάλυψη, αφού μας δίνει πολλά στοιχεία για το πώς γινότανε το εμπόριο την αρχαία εποχή’ . Με μεγάλη υπερηφάνεια έδειξε στους δημοσιογράφους πολλές φωτογραφίες, και συνέχισε: «Έχουμε εντοπίσει περισσότερους από 2.500 αμφορείς οι οποίοι βρέθηκαν ακέραιοι μετά από δύο χιλιάδες τριακόσια χρόνια. Ήταν γεμάτοι με κρασί, με λάδι και άλλα προϊόντα.’

Το τηλεχειριζόμενο μηχάνημα που έφθασε σε βάθος 10.000 ποδιών, φωτογράφισε και βιντεοσκόπησε με μεγάλη λεπτομέρεια τα ευρήματα Η εποχή της βύθισής του, καθορίστηκε από το Ίδρυμα Ναυτικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Α & Μ του Τέξας, αφού μελέτησε την τεχνοτροπία κατασκευής των πήλινων σκευών. Οι αμφορείς ήταν ωοειδείς με ύψος 80 ποδιών και πλάτους 30 ποδιών, με δύο χειρολαβές στο λαιμό και χρησιμοποιούνταν για τη διατήρηση του οίνου, περί το τέλος του τρίτου αιώνα π.Χ.

Εκτός από τους εκατοντάδες αμφορείς εντοπίστηκαν και ναυτικά εργαλεία της εποχής που έδωσαν την διαπίστωση πως το σκάφος είχε ένα ιστίο και το ταξίδι που ακολουθούσε ήταν παράκτιο.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, το ξύλινο σκαρί έχασε την δομική ακεραιότητά του από το βάρος των γεμάτων αμφορέων και ‘κάθισε’ στο βυθό. Ο εντοπισμός του έγινε από την άλλη πλευρά του, που ανασηκώθηκε και δεν καλύφθηκε με το πέρασμα των χρόνων.

Εντοπίστηκαν, τουλάχιστον, έξι διαφορετικοί τύποι αμφορέων που συνολικά υπερβαίνουν τους 2.500. Ένα εντυπωσιακό εύρημα είναι η άγκυρα του σκάφους που δεν διαφέρει στο σχήμα από τις σημερινές με τη διαφορά πως τότε ήταν από μολύβι.

Ο χώρος ενδιαίτησης του πληρώματος ήτανε στην πρύμνη, εκεί βρέθηκε μια στάμνα και κύπελλα για πόση νερού.

Θεωρείται πως το σκάφος απέπλευσε από το λιμάνι της Ρόδου και κατευθύνονταν προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Περισσότερες πληροφορίες δεν δόθηκαν στην δημοσιότητα από το αναγραφόμενο πιο πάνω ίδρυμα, προκειμένου να εξερευνηθούν ενδελεχώς τα συλλεχθέντα στοιχεία, για τον καθορισμό επιστημονικών συμπερασμάτων τόσο για το εμπόριο και τη διακίνηση αγαθών, όσο και τα ναυπηγικά δεδομένα της εποχής.

Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Σάτυροι!

Κάντε κλικ πάνω στην φωτό: μεγεθύνονται.